Hoe kunt u als zorgverlener door middel van communicatie, gunstige placebo-effecten versterken en ongunstige nocebo-effecten minimaliseren? Want de verwachting van een patiënt over zijn behandeling heeft invloed op het effect van die behandeling. Dat geldt ook voor de behandeling met geneesmiddelen, waaronder biosimilars.
Andrea Evers, hoogleraar gezondheidspsychologie aan de Universiteit Leiden doet onderzoek naar het placebo- en nocebo-effect en de rol van psychologische factoren bij gezondheid en ziekte. Voor de klinische praktijk heeft ze nu een e-learning ontwikkeld die zorgverleners gratis kunnen bestellen bij het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM).
Bij het placebo-effect denk je misschien aan een neppil zonder werkzame stoffen, maar eigenlijk is de betekenis veel breder. ‘Het placebo-effect is een positief effect van een behandeling dat niet toe te schrijven is aan de behandeling zelf, maar aan de verwachting die de behandeling oproept’, legt professor Evers uit. ‘Als de arts bijvoorbeeld suggereert dat iets goed gaat werken, kan die verwachting ervoor zorgen dat dit zo is. Vaak wordt gedacht dat het placebo-effect alleen wordt veroorzaakt door een neppil, maar het speelt eigenlijk bij elke behandeling een rol.’ Al in de Tweede Wereldoorlog ontdekte de Amerikaanse arts Henry Beecher dat een geneesmiddel zonder actieve stoffen pijn kan verminderen. Toen de morfine op was, gaf hij gewonde soldaten een zoutoplossing. Zij gaven vervolgens aan minder pijn te hebben, terwijl dit niet toegeschreven kon worden aan die zoutoplossing zelf. Naast het placebo-effect, bestaat ook het nocebo-effect. Dit werkt in feite precies hetzelfde, maar dan omgekeerd: het nocebo-effect roept negatieve effecten op zoals bijwerkingen of gebrek aan werkzaamheid. Het bekendste voorbeeld is de bijsluiter van een geneesmiddel. Wanneer je de lange lijst aan bijwerkingen doorleest, verwacht je dat je hier last van kunt krijgen, waardoor de kans ook groter is dat je inderdaad bijwerkingen zal ervaren. Zoals wanneer je denkt aan jeuk, je al begint te krabben.
Hoe kunnen symptomen verdwijnen zonder een echt geneesmiddel of een bewezen behandeling? Daar zijn twee verklaringen voor: ten eerste verwachting en ten tweede conditionering. De patiënt verwacht bijvoorbeeld dat een behandeling goed zal werken, omdat de arts dit vertelt en de patiënt de deskundigheid van de arts vertrouwt. Daarnaast speelt conditionering een grote rol. Een stoplicht is een goed voorbeeld van conditionering: je stopt bij een rood stoplicht zonder daarover na te denken. Dit is een automatische reactie van het lichaam. Conditionering versterkt het effect van de behandeling. Ook bij geneesmiddelen kan het lichaam door conditionering een automatische reactie ontwikkelen. In het laboratorium testte Evers dit door mensen eerst een paar dagen een geneesmiddel te geven en dat te koppelen aan het innemen van een drankje. Daarna kregen de proefpersonen hetzelfde drankje maar dan niet samen met het geneesmiddel. Evers zag dat het lichaam dezelfde immuunrespons ontwikkelde. Opvallend is dat het placebo-effect ook bij dieren kan optreden.
Bij biosimilars kan het nocebo-effect bijvoorbeeld optreden als de arts of verpleegkundige vertelt dat biosimilars goedkoper zijn. De patiënt kan dan denken dat het geneesmiddel dan ook wel minder goed zal zijn. Of er kan bij biosimilars een nocebo-effect optreden door heel uitvoerige uit te leggen over onzekerheden bij geneesmiddelenontwikkeling (‘je weet maar nooit’). Het is daarom belangrijk om bij de uitleg over biosimilars de juiste woorden te kiezen om zo negatieve framing te voorkomen.
Wilt u als zorgverlener via communicatie de effectiviteit van een behandeling vergroten? Volg dan de e-learning die de Universiteit Leiden in samenwerking met het IVM en The Simulation Crew heeft ontwikkeld. U kunt de e-learning gratis bestellen op de website van het IVM.
Referenties:
- Het gaat niet om wát je voorschrijft maar hóé je het voorschrijft. Podcast Med Contact; afl 58. Zie www.medischcontact.nl.
- Doorn van W. Hoe werkt het placebo-effect? Amsterdam: Quest, 2023. Zie ww.Quest.nl.
https://www.quest.nl/mens/psychologie/a43332774/placebo-effect-betekenis/
Volg ons via: